سایت جنگ نرم وتهاجم فرهنگی

.ابعاد تهديد نرم در حوزه فرهنگ
 فرهنگ بيانگر شخصيت و هويت ملی كشور و دستاورد معرفتی و فنی انسان و همه جوامع است. فرهنگ كشور دارای سه سطح كلی است. مفروضات اساسی و زيرساخت‌های فكری هر كشور (باورها) سطح اول فرهنگ تلقی می‌شود. همچنين فرهنگ ملی كشور، دارای مجموعه‌ای از بايدها و نبايدها و ارزش‌ها است كه سطح دوم آن را تشكيل می‌دهد و در نهايت الگوهای رفتاری و اقدام يك كشور، لايه سوم فرهنگ ملی تلقی می‌گردد. با اين توصيف می‌توان گفت ابعاد تهديد نرم در حوزه فرهنگ عبارت است:

الف- تهديد باورهای (مفروضات اساسی) كشور در سه سطح نخبگان، مردم، نيروهای مسلح؛
 ب- تهديد ارزش‌های اساسی كشور در سه سطح نخبگان، مردم، نيروهای مسلح؛
ج- تهديد الگوهای رفتاری كشور در سه سطح نخبگان، مردم، نيروهای مسلح.

فرهنگ استراتژيك كشور بر نوع تلقی و الگوهای رفتاری نخبگان و رهبران يك كشور و توان ديپلماسی آن تأثير می‌گذارد. در صورت وقوع تهديد نرم، در اين سطح كشور حريف می‌تواند با مديريت ادراك، انديشه و عزم رهبران و نخبگان خودی را (باورها، ارزش‌ها و الگوهای رفتاری آنان) تحت تأثير قرار دهد. همچنين فرهنگ ملی، شامل باورها، ارزش‌ها و الگوهای رفتاری نهادينه شده در جامعه است كه تهديد نرم در اين حوزه می‌تواند بر آنها تأثير گذارد. همچنين فرهنگ دفاعی كشور كه منبع قدرت نرم در نيروهای مسلح است در صورت وقوع تهديد نرم در اين سطح، موجب از بين رفتن عزم و اراده نبرد و قدرت بازدارندگی روانی می‌شود.
 
2.ابعاد تهديد نرم در حوزه سياسی
 دولت‌ها به مثابه واحد سياسی در نظام بين‌الملل با مؤلفه‌های جمعيت، قلمرو، حكومت و حاكميت و نظام ارزشی مشخص، شناخته می‌شوند. اين واحدها همواره با تحولاتی از داخل و خارج مواجه‌اند. برخی از تحولات موجب افزايش قدرت سياسی و برخی موجب تضعيف قدرت سياسی آنها می‌شود. هر نظام سياسی برای حفظ بقامندی خود، نيازمند ثبات سياسی و انسجام ملی است. بنابراين افزايش مشروعيت سياسی نخبگان و رهبران يك كشور به توانايی‌های آنها در ايجاد انسجام سياسی و برخورداری از حمايت، رضايت‌مندی و قدرت اقناع‌سازی افكارعمومی بستگی دارد. به طور طبيعی در صورتی كه دولتی نتواند قدرت سياسی لازم را در حوزه داخلی و خارجی ايجاد كند، با بحران‌ها و تهديدات مختلف سياسی مواجه خواهد شد. ميزان اقتدار و هژمونی سياسی كشور در جامعه، ميزان انسجام و همزيستی مسالمت‌آميز و حفظ هويت و يكپارچگی ملی و ميزان توليد و بازتوليد هنجارهای سياسی و به جريان انداختن گفتمان‌های مسلط در درون جامعه و در عرصه بين‌المللی و برخورداری از مقبوليت و مشروعيت لازم از شاخص‌های قدرت نرم در اين حوزه به شمار می‌آيد. در مقابل در صورتی كه كشوری گرفتار بحران‌های سياسی باشد، از قدرت نرم برخوردار نخواهد بود و به طور طبيعی تهديد نرم در اين حوزه مؤثر خواهد بود. بحران‌های سياسی شامل بحران‌های پنج‌گانه هويت، مشروعيت، نفوذ، توزيع و مشاركت می‌باشد.

برانگيختن شكاف‌های قومی، نژادی، مذهبی و... نبود عوامل پيونددهنده هويت‌های فرو ملی، تحريف و تحقير تاريخ و افتخارات ملی در كشور، می‌تواند به بحران هويت منجر شود. ايجاد شكاف بين مردم و رهبران، نبود حمايت مردمی و مشروعيت‌بخشی به تصميمات رهبران و شكل‌گيری نافرمانی‌های مدنی در جامعه بحران مشروعيت به وجود می‌آورد. انگيزه‌زدايی و دلسرد كردن مردم برای حضور در عرصه‌های تعيين‌كننده كشور، مصاديق بارز بحران مشاركت است. همچنين توزيع نامناسب ثروت، شأن اجتماعی و امنيت در ايجاد بحران توزيع مؤثر است. تلاش برای تأثيرگذاری بر اراده و تصميمات نخبگان و رهبران با ارعاب و تطميع از مصاديق بحران نفوذ به شمار می‌آيد. مجموعه اين موارد قدرت نرم يك نظام سياسی را كاهش می‌دهد و به طور طبيعی آن نظام را در برابر تهديد نرم آسيب‌پذير می‌كند.
 
 نتيجه‌گيری
همان‌گونه كه اشاره شد، رويكرد غالب و مسلط در دوره‌های طولانی نسبت به تهديد، رويكرد سخت‌افزارانه بوده و تهديد بر اساس عامل نظامی تعريف شده است. در اين رويكرد مخاطرات امنيت ملی كشورها سرزمين و استقلال آن تلقی می‌شد. الگوهای متعارف و دسته‌بندی‌های سنتی نظريه‌های امنيت در اين الگو، عمدتاً ناظر بر اين رويكرد است. ظهور تهديد سخت عمدتاً به دوره استعمار كهن مربوط است كه ژئوپليتيك، جغرافيا و سرزمين از اهداف اصلی و تعيين‌كننده جنگ‌ها بودند. كشوری در اين دوره از قدرت بيشتری برخوردار بود كه سرزمين‌ها و مستملكات بيشتری در اختيار داشت. لشكركشی اسكندر مقدونی، نادرشاه و جنگ‌های اول و دوم جهانی و... را در همين چارچوب می‌توان بررسی كرد. ويژگی اين نوع تهديدات اشغال و الحاق سرزمين، كشتار، لشكركشی و اعمال زور است. در اين دوره قدرت نظامی موجه‌ترين عامل اقتدار به شمار می‌رود. در مراحل بعد، در دوره‌ای كه حضور مستقيم قدرت‌ها و امپراطوری‌ها در سرزمين‌ها پرهزينه ‌شد، حكومت‌ها به اشغال سياسی درمی‌آمدند. به اين ترتيب كه قدرت‌های سلطه به جای اشغال سرزمين، حكومت‌های دست‌نشانده و فاقد استقلال را در اختيار داشتند و به تدريج اين كشورها به قدرت‌های بزرگ وابستگی سياسی، اقتصادی و فرهنگی پيدا می‌كردند. بنابراين در اين دوره نظام‌های سلطه در سيستم امنيتی، اقتصادی و فرهنگی كشورهای هدف، حضور دارند و اين حضور، ماهيت امنيتی‌ـ‌سیاسی دارد.

در اين دوره، به ظاهر، كشورها دارای سرزمين‌های مستقل‌اند ولی قدرت سياسی، فرهنگی، اقتصادی و نظامی آنها به يكی از قدرت‌های اصلی در محيط‌ بين‌الملل وابسته است. كشورهای واقع در بلوك غرب يا شرق در طول جنگ سرد، همچون رژيم شاهنشاهی ايران نمونه‌هايی از اين وابستگی می‌باشند. دوره اول را می‌توان دوره اشغال سرزمين‌ها و دوره دوم را می‌توان دوره اشغال حكومت‌ها نام برد. در دوره اول قدرت نظامی، تعيين‌كننده اصلی برای پيشبرد اهداف و منافع ملی است و در دوره دوم به رغم تمركز بر قدرت نظامی از ساير مؤلفه‌های قدرت برای افزايش سلطه و حوزه نفوذ بهره گرفته می‌شود. با توجه به اين مباحث می‌توان گفت ابعاد سخت‌افزارانه تهديد از گذشته مدنظر بازيگران و تحليل‌گران بوده است. سه ويژگی واقعی‌بودن ، عينی بودن و محسوس بودن از ويژگی‌های بارز تهديدات سخت به شمار می‌روند. در صورتی كه هدف از هر نوع تهديد را تحميل اراده به حريف معرفی كنيد، تفاوت تهديدات در چگونگی كاربرد ابزار و روش‌ها برای تحميل اراده خواهد بود. بی‌ترديد در شرايطی كه فكر، انديشه و اراده ملتی تسخير می‌گردد و با تهديد امنيت و منافع ملی كشور فروپاشی روانی واقع می‌شود، به طور طبيعی آن كشور بدون كاربرد قدرت نظامی اشغال می‌گردد. صحنه روابط بين‌الملل، ميدان رويارويی و منازعه اهداف و منافع بازيگران است و كشورهای مختلف برای پيشبرد منافع و اهداف خود از عوامل و مؤلفه‌های گوناگون قدرت ملی بهره می‌برند. يكی از برجسته‌ترين مظاهر قدرت ملی، قدرت روانی‌ـ‌تبليغی (قدرت نرم) است. منبع اين قدرت فرهنگ استراتژيك، ملی و دفاعی كشور است كه در سه سطح راهبردی، ميانی، تاكتيكی بر توانمندی‌های ذهنی و ارادی ملت تأثير می‌گذارد. در مقابل عمليات روانی حريف و تهديد نرم برای كاهش توانمندی‌ها در اين سه حوزه طرح‌ريزی می‌شود. هدف و كارويژه تهديد نرم فروپاشی باورها، ارزش‌ها و الگوهای رفتاری در سه سطح ياد شده است.

منابع
1. افتخاری، اصغر؛ ناامنی جهانی؛ پژوهشكده مطالعات راهبردی، تهران، 1380.
2. افتخاری، اصغر؛ امنيت جهانی، رويكردها و نظريه‌ها؛ پژوهشكده مطالعات راهبردی، تهران، 1380.
3. استوارت، آركلگ؛ چارچوب‌های قدرت؛ ترجمه محمدرضا تاجيك، پژوهشكده مطالعات راهبردی، تهران، 1379.
4. مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقيقات بين‌المللی ابرار معاصر؛ جنگ نرم؛ تهران، 1383.
5. عبدالله خانی، علی؛ نظريه‌های امنيت؛ مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقيقات بين‌المللی ابرار معاصر، تهران، 1383.
6. سازمان صدا و سيمای جمهوری اسلامی ايران، معاونت تحقيقات و برنامه‌ريزی؛ فصلنامه پژوهش و سنجش؛ سال دهم، شماره 34، تهران، 1382.
7. هانتينگتون، ساموئل؛ نظريه‌ برخورد تمدن‌ها؛ ترجمه مجتبی اميری، مركز چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه، تهران، 1384.
8. عبدالله خانی، علی؛ رويكردها و طرح‌های امريكايی درباره ايران؛ مؤسسه فرهنگی مطالعات و تحقيقات بين‌المللی ابرار معاصر تهران، تهران، 1386.
9. Joseph S.Nye, Soft Power: the Means to Success in World Poliics, New York: Public Affairs, 2004